مهاجرت 180 هزار نخبه ایرانی دروغ است، آمارهای جالب و خواندنی از مهاجرت نخبگان - وبلاگ زندگی

به گزارش وبلاگ زندگی، مشاور رئیس بنیاد ملی نخبگان با اعلام جعلی بودن آمار منتسب به بانک جهانی درباره خروج 300 هزار نخبه ایرانی در سال 2009، تاکید نمود: به کسی که سند معتبری از بانک جهانی مبنی بر مهاجرت 300 هزار نخبه ایرانی در سال 2009 ارائه دهد، 100 میلیون تومان پاداش می دهیم.

گروه دانشگاه خبرگزاری وبلاگ زندگی- علی فراهانی؛ فرار مغزها پدیده ای است که در دهه های اخیر به صورت وسیع و چشمگیر گریبان کشور های زیادی را گرفته است. برخی کشورهای توسعه یافته گرفتار فرار مغزها هستند و بسیاری از کشورهای توسعه یافته نیز مقصد فرار مغزها قرار می گیرند.

آذرماه سال 96 قائم مقام دانشگاه علوم پزشکی همدان در هیجدهمین جشنواره پژوهش و فن آوری این دانشگاه و در جمع اساتید و پژوهشگران، پدیده فرار مغزها از کشور را فاجعه بار دانست و گفت: خروج 180 هزار نفر از دانش آموختگان کشور در سال 1394 و مهاجرت به دیگر کشورها از جمله کانادا برابر است با مجموع درآمد نفت که فاجعه ای برای کشور است.

دکتر رشید حیدری مقدم با ابراز تاسف توضیح داد: بدترین اتفاق در پدیده فرار مغزها فرار ژن از کشور است که به احتمال زیاد کشور در دهه آینده با پدیده پایین آمدن آی کیو یا فکر خلاق و نوآور روبرو خواهد شد. اخیرا بانک دنیای هم ادعا نموده که بین سال های 2009 تا 2013 مهاجرت خالص از ایران 300 هزار مورد بوده است. بنابراین تصمیم گرفتیم با دکتر پرویز کرمی، مشاور رئیس بنیاد ملی نخبگان و مشاور معاون علمی و فناوری رئیس جمهوری گفت وگو کنیم تا از حقایق میزان و آمار مهاجرت نخبگان ایرانی به خارج، بازگشت وبلاگ زندگین به کشور و همچنین از اعداد و ارقام فرارمغزها باخبر شویم.

در ادامه متن کامل این گفت وگو را می خوانید:

از دید جنابعالی چه عواملی باعث مهاجرت نخبگان به خارج از کشور می گردد؟

قبل از پاسخ به پرسش شما بر خود لازم می دانم که نکات مهمی را در این رابطه بیان کنم؛ متاسفانه در سال های اخیر ما با یک فضای وهم آلود و شایعه ای در مورد فرارمغزها از ایران روبرو هستیم چراکه عده ای از افراد و سایت های خبری آمار دقیقی را درباره مهاجرت نخبگان ایرانی به خارج از کشور مطرح نمی نمایند. حتما این شایعه را در خبرهای غیرمعتبر شنیده اید که مثلا می گویند سالانه بیش از 180 هزار نخبه، ایران را ترک می نمایند.

اما با کمی تامل در می یابیم که آیا ما این تعداد نخبه در کشور داریم که سالانه 180 هزار نفرشان کشور را به قصد مهاجرت ترک نمایند؟! متاسفانه هر فردی چنین آمارهایی را براساس برداشت های شخصی که به دست آورده بیان می نماید. به طور مثال دو یا سه نفر از آشنایان یا اطرافیان آن فرد که برای ادامه تحصیل به خارج از کشور رفته است طبق آن آماری را به کل کشور تعمیم می دهد و می گوید این تعداد در سال فرار مغزها داریم.

بسیاری از آمارهایی که در سال های اخیر در مورد فرارمغزها یا مهاجرت نخبگان دهن به دهن می شوند معتبر نیستند و من از همه رسانه ها و مردم ایران درخواست می کنم به آمار سازمان های مربوطه و معتبر توجه داشته باشند. آخرین و جدیدترین گزارش های بین المللی نشان می دهد که ایران نه تنها در ردیف 30 کشور نخست ارسال نماینده مهاجر نیست بلکه تعداد مهاجران ایرانی بسیار پایین تر از میانگین دنیای است. اما متاسفانه در این میان عده ای طوری در رسانه ها و افکار عمومی مهاجرت پایین تر از آمار دنیای مغزهای ایرانی را ترسیم نموده اند تا بذر ناامیدی در کشور و جامعه شیوع پیدا کند و همه فکر نمایند که نخبگان، افراد با استعداد و هر کسی که سرش به تنش می ارزد از ایران مهاجرت می نماید.

بله من منکر مهاجرت نرمال و در برخی رشته های دانشگاهی نیستم و حتی رفتن در آن رشته ها برای کشور لازم و ضروری هم هست و حتما تعدادی از بهترین فرزندان ایران بنا به دلایلی از ایران می فرایند؛ اما ما در این خصوص و با یکسری دلایل رانشی یا دافعه و همینطور دلایل کششی جذب نماینده روبه رو هستیم. تقریبا دلایل دافعه ما با دلایل جذابه آن طرفی ها که باعث مهاجرت نخبگان می گردد برابری می نماید. در اینجا باید به یک مطالعه آماری استناد کنم؛ که افرادی در دانشگاه استنفورد با جامعه آماری 4500 نفری شامل محقق، دانشجو، اساتید و متخصصان ایرانی مقیم خارج از کشور کار تحقیقاتی و پژوهشی انجام داده بودند اشاره کنم. وبلاگ زندگین از این ایرانیان پرسیدند که چه دلایلی باعث مهاجرت شما به خارج شد؟ و یا چه دلایلی باعث برگشت شما می گردد؟

جالب است بدانید 70 درصد ایرانیان گفته بودند دغدغه یاری به پیشرفت و توسعه ایران را داریم، 82 درصد از وبلاگ زندگین نیز تمایل خودشان را برای همکاری با ایران در فعالیت های مرتبط اظهار داشتند و 60 درصد از آن ها هم بیان کردند که فرآیند طولانی جذب در هیات های علمی دانشگاه ها و... باعث شده تا ما نتوانیم به ایران برگردیم. برخی از این دوستان هم ادله خودشان را در دافعه این طور بیان کردند که شرایط کسب و کار خوب در حوزه علم و فناوری در ایران وجود ندارد و برخی دیگر هم گفته اند که می خواهند دنیای جدید را تجربه نمایند. حتی از این افراد پرسیده شده که اگر آن دانشگاه بین المللی در ایران شعبه داشته باشد آیا باز هم حاضر به مهاجرت می شدید؟ تعداد قابل توجهی از وبلاگ زندگین پاسخ مثبت داده اند چراکه علاقه دارند دنیای جدیدی را تجربه نمایند.

بالاخره برای تعدادی از نخبگان جذابه های خاصی وجود دارد مدرک معتبر، گرنت های خوب، زندگی در دنیای جدید، تکنولوژی های نو و انگیزه های متفاوتی هم برای ادامه تحصیل و حضور در دانشگاه های دنیا به نخبگان پیشنهاد می گردد. از طرفی آمارهایی را موسسات بین المللی درباره مهاجرت و جابه جایی افراد تحصیلنموده ارائه می دهند؛ اما بنابر آمار داده ها و فرایندهای کلان مهاجرت در سال 2013 جمعا حدود 32 میلیون مهاجرت خارج از وطن در کل دنیا اجرا شده است که بنابر این آمار و گزارش، ایران جزو کشورهای اصلی مهاجر فرست محسوب نمی گردد.

سازمان همکاری مالی و توسعه هم در سال 94 آمار و گزارش هایی را در این باره ارائه داده که ایران جزو 20 کشور نخست قرار ندارد و طبق آمار بانک دنیای در سال 95، جمهوری اسلامی ایران جزو هیچیک از 30 کشور نخست ارسال نماینده مهاجر هم قرار ندارد. بازهم طبق گزارش های منتشر شده نرخ مهاجرت ایران نسبت به کل جمعیت به صورت تجمیعی یک و نیم درصد است در صورتی که میانگین نرخ مهاجرت در دنیا 3.2 است یعنی تعداد مهاجرت نخبگان ایران کمتر از نصف میانگین دنیای است.

در میان سخنانتان به آمار بانک دنیای درباره تعداد مهاجرت نخبگان ایرانی به خارج از کشور اشاره کردید در حالی که همین بانک imf اعلام نموده که درسال 2009 بیش از 300 هزار نخبه از ایران مهاجرت نموده اند.

به نکته خوبی اشاره کردید. این آمار جعلی و دروغ از سوی تعدادی افراد و سایت های خبری به بانکی دنیای منتسب شده است. بعد از این آمار دروغ یک پایگاه خبری اظهار داشت که اگر کسی سندی از بانک دنیای یا سایت آن بیاورد که در سال 2009 چنین گزارشی راجع به مهاجرت نخبگان ایرانی داشته است؛ 100 میلیون تومان پاداش خواهد داد. بنده هم اعلام می کنم که اگر خوانندگان این گزارش سندی معتبر از بانک دنیای در سال 2009 ارائه دادند ما هم 100 میلیون تومان به ارائه دهنده گزارش پاداش می دهیم. متاسفانه آمار منتشر شده دروغ و منتسب به بانک دنیای است زیرا این موسسه بین المللی در سال 2009 اصلا چنین آماری درباره ایران ارائه نداده است.

آیا باید میان مهاجرت نخبگان و مهاجرت افراد برای ادامه تحصیل به خارج از کشور تفکیک قائل شد؟

بله حتما باید تفکیک قائل شویم. چراکه گزارش و آمار در مورد فرار مغزها مهمتر از مهاجرت افراد برای کار یا گردش و... به خارج از کشور به حساب می آید. طبق آمار مراجع بین المللی مانند موسسه مشاوره بین المللی آموزش و قوانین آمریکا تعداد دانشجویان بین المللی از 1/3 میلیون در سال 1990 به 5 میلیون در سال 2014 رسیده است و ایران جزو کشورهای با تعدادهای بالای ارسال نماینده دانشجو به کشورهای پیشرفته محسوب نمی گردد.

طبق گزارش اداره مهاجرت آمریکا در سال 2015؛ آمریکا میزبان بیش از 1/4 میلیون دانشجوی خارجی بوده است. این افراد دارای ویزای f1 هستند، f1 یعنی دانشجویانی که بیش از یک سال و با ویزای تحصیلی در کشورها حضور دارند و ادامه تحصیل می دهند. براساس آمار منتشر شده به ترتیب کشورهایی مانند چین، هند، کره جنوبی، عربستان و کانادا بیشترین و بالاترین مهاجرت نخبگان را به کشورهای خارجی داشته اند و در رده آخر هم ایران قرار داشته است.

طبق گزارش اداره مهاجرت کانادا یعنی کشوری که ایران را متهم به فرارمغزها می نماید اعلام نموده در سال 94 تعداد دانشجویان ایرانی 2354 نفر بوده که ایران در آن موقع در میان دانشجویان خارجی مقیم کانادا رتبه 12 را داشته است. همینطور در آماری دیگر در سال 2016 تعداد کل مهاجران ایرانی که در کانادا حضور داشتند حدود 6400 نفر بودند که به نسبت آمار سال 2014 که تعداد 16 هزار و هفتصد و هفتاد و سه بوده کاهش قابل ملاحظه ای پیدا است. مهاجرت می تواند برای موضوعات مختلفی صورت بگیرد، اما ما حتما باید میان مهاجرت نخبگان و تحصیلکردگان با مهاجرت های اجتماعی، فرهنگی، کار و... تفکیک قائل شویم.

از تعداد نخبگانی که بعد از ادامه تحصیل به کشورهای خارجی به ایران بازگشتند آماری دارید؟

بنیاد ملی نخبگان و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در دو سال و نیم گذشته تجربه خوبی را در ارائه برنامه همکاری با متخصصان و کارآفرینان ایرانی خارج کشور داشت. این همکاری بعد از اسفند سال 96 با هدف انتقال دانش، تجربه و ایده های فناورانه به کشور آغاز شد. در این 33 ماه گذشته میان متخصصان و اندیشمندان ایرانی یک پل ارتباطی شکل گرفت و با 50 مرکز علمی و فناوری منتخب داخلی همکاری هایی را آغاز کردند.

در این تجربه حدود 1200 نفر از متخصصان و محققان ایرانی خارج از کشور همکاری خودشان را اظهار داشتند که تا الان 890 نفر از وبلاگ زندگین که عمدتا متخصصان ایرانی از 100 دانشگاه برتر دنیا مانند دانشگاه های آمریکا، اروپا و کانادا بودند به ایران آمدند.

12 درصد از افرادی که هم اکنون به ایران بازگشتند فارغ التحصیلان 20 دانشگاه برتر دنیا همچون استنفورد، ام آی تی، کمبریج، هاروارد، برکلی، امپریال کالج انگلستان و... بودند و حدود 15 درصد وبلاگ زندگین افرادی هستند که بیشتر از 10 سال در کشورهای اروپایی و آمریکایی زندگی می کردند. این 890 نفری که به ایران آمدند عمدتا در هیات علمی دانشگاه ها و یا مراکز علمی و شرکت های دانش بنیان و یا استارت آپ های خودشان حضور دارند و مشغول به فعالیت هستند. جالب است بدانید 55 استارت آپ های مطرح در رشته های مختلف و معروف در ایران متعلق به همین افراد بازگشته است که برای بیش از هزار نفر دیگر کار ایجاد نموده اند.

بازهم تکرار می کنم ما منکر مهاجرت نیستیم و مخالف مهاجرت در برخی رشته ها هم نیستیم در برخی موضوعات چالش داریم. برخی از رشته های دانشگاهی نیازمند این است که افرادی را برای ادامه تحصیل و کسب تجربه از علم روز دنیا به کشورهای خارجی ارسال کنیم. متاسفانه برای تعدادی از رشته های دانشگاهی در ایران استادی وجود ندارد و ما با این چالش عظیم روبرو هستیم به همین دلیل می گویم ما باید افرادی را برای آشنایی با علم روز دنیا به کشورهای خارجی بفرستیم تا آن رشته ها در دانشگاه های ایران تقویت شوند. بنابراین ما باید خیلی از اشخاص را یاری کنیم تا به خارج بفرایند و آن ها را منتور کنیم و از همه مهمتر یاری کنیم تا وبلاگ زندگین به کشورشان برگردند تا جلوی رفتن بی رویه نخبگان و افرادی که قصد ادامه تحصیل به خارج از کشور دارند گرفته گردد.

همه ما باید یاری کنیم تا محیط کسب و کار برای نخبگان و افراد با استعداد جذاب گردد تا این عزیزان به کشورشان بازگردند و باید یاری گردد بروکراسی حاکم در دانشگاه ها و مراکز علمی و ادارات کم یا حذف گردد، موانع جذب برداشته، بحث های نظام وظیفه تسهیل و مسائل اداری و درگیری هایی که در جامعه وجود دارد باید کاهش پیدا کند تا نخبگان ایرانی هر چه سریعتر به سرزمین مادریشان برگردند.

آیا اطلاع دارید که کدام کشورها از ورود نخبگان ایرانی استقبال می نمایند و به وبلاگ زندگین پذیرش می دهند؟

بله بیشتر کشورهای اروپایی مطرح و آمریکایی طالب و جاذب دانشجویان خوش استعداد و خلاق ایرانی هستند و نخبگان بیشتر به دانشگاه ها و کشورهایی مهاجرت می نمایند که دوست دارند علم و مدرک دانشگاهی آنجا را داشته باشند. یعنی گرنت ها و نوع امتیازاتی که داده می گردد برای نخبگان بسیار حائز اهمیت است.

اخیرا یکی از مسئولان دانشگاه علوم پزشکی همدان پدیده فرار مغزها از کشور را فاجعه بار دانسته و گفته است خروج 180 هزار نفر از دانش آموختگان کشور در سال 1394 و مهاجرت به دیگر کشورها از جمله کانادا برابر است با مجموع درآمد نفت کشور. شما در این باره چه نظری دارید؟

بنده این ایشان را نمی شناسم اما سخنان ایشان را درباره فرارمغزها شنیده ام. به عقیده من این آقا دچار اشتباه سهوی شده است و اگر دوباره به ایشان مراجعه کنید قطعا اشتباهشان را اصلاح خواهند کرد.

آیا از حضور دانشجویان خارجی در ایران اطلاعی دارید؟ زیرا گفته شده بیش از 20 هزار دانشجوی خارجی در کشور وجود دارد که حدود 16 هزار نفر وبلاگ زندگین افغانی هستند و طبق سند چشم انداز تعداد دانشجویان خارجی در ایران باید به 70 هزار نفر افزایش یابد.

همانطور که گفتم افراد نباید یافته ها و برداشت های خودشان را به صورت جامعه آماری بیان نمایند و من هم در پاسخ به پرسش شما باید بگویم که بنده اطلاع دقیق از تعداد حضور دانشجویان خارجی در ایران ندارم و این سوال را باید از مسئولان وزارت علوم مطرح کنید تا پاسخ دقیق و روشنی را بیان نمایند.