طرح تقلیل مجازات حبس تعزیری و دغدغه هایی که برطرف نشد - وبلاگ زندگی

به گزارش وبلاگ زندگی، طراح طرح تقلیل مجازات حبس تعزیری در تشریح اهداف طرح پیشنهای خود با انتقاد از اینکه قوه قضاییه طرح وی را 100 درصد تغییر داده است، گفت: سعی داشتم کار بزرگی انجام گردد اما مجلس به اصرار قوه قضاییه در این باره به اصلاحات وصله پینه ای اکتفا کرد.

به گزارش وبلاگ زندگی، مجلس شورای اسلامی 15 دی ماه سال گذشته طرحی را تصویب و نهایی کرد که قوه قصاییه بتواند با اجرای آن دغدغه چندین ساله مبنی بر کاهش جمعیت بالای کیفری را برطرف کند. اما این طرح که تقلیل مجازات حبس تعزیری نام دارد با چه هدفی و چگونه مطرح شد؟ آیا این طرح می تواند در اجرا هم هدف قانون گذار را محقق سازد؟ آیا این حبس زدایی در بازپروری بهتر مجرمین تاثیرگذار خواهد بود؟ این ها سوالاتی است که محمد جواد فتحی عضو کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس و طراح طرح تقلیل کاهش حبس تعزیری در گفت وگو با وبلاگ زندگی به آن ها پاسخ داده است.

متن کامل این گفت وگو به شرح زیر است:

اجرای مجازات حبس به چه میزان می تواند به نفع جامعه باشد و در بازپروری مجرم تاثیر مثبت بگذارد؟

جمعیت کیفری زندان ها آمار بسیار بالایی را به خود اختصاص داده است؛ ما برای این میزان مجازات حبسی که در قانون وجود دارد نه مبنای شرعی و فقهی و نه مبنای حقوقی و عقلی و منطقی داریم؛ به استناد این قوانین عده ای گرفتار زندان ها شده و نهایتا مردم مجبور می شوند از جیب خود هزینه گزاف اداره این زندان ها را پرداخت نمایند.

جمعیت کیفری زندان ها آمار بالایی را به خود اختصاص داده است؛این میزان مجازات حبس مبنای فقهی و حقوقی ندارد

سرانه هر زندانی رقمی بسیار بالا است که از بیت المال و بودجه عمومی کشور هم پرداخت می گردد. مردم و اجتماع دوبار آثار ارتکاب جرم را تحمل می نمایند، در واقع یک بار در آن موقع که مجرم با ارتکاب جرم به نظم عمومی ضربه می زند و یک بار هم هنگامی است که مجرم در زندان با پول مردم تحمل مجازات می نماید.

همه آمارها و آنالیز ها نشان می دهد که زندان مکانی برای اصلاح و تربیت نبوده و نیست، بعضا می گویند 60 تا 70 درصد زندانیان پس از آزادی به زندان باز می گردند این آمار بالا و قابل توجهی است، به همین دلیل است که باید به دنبال راه های جایگزین مجازات حبس باشیم.

به چه دلیل امروز قانون گذار به این نتیجه رسیده که باید به فکر مجازات های جایگزین باشد؟

مجازات حبس دارای ایرادات زیادی است و مبنای فقهی و شرعی نداشته و بسیاری از مکاتب مختلف حقوقی نیز به مبارزه با آن پرداخته اند و آن را مجازات خوبی نمی شناسند، چاره این بود که به دنبال مجازات های جایگزین حبس باشیم تا با این کار هم از پرداخت هزینه این موضوع از جیب مردم کاسته شده و هم بتوانیم از نیروی خود مجرم برای هزینه مجازات استفاده کنیم.

قانون گذاری در مورد مجازات حبس حکیمانه و علمی نبوده است؛

بیشتر جرائم ما مجازات تعزیری دارند

آیا فرد بعد از تحمل حبس اصلاح شده است؟ آیا منافعی در این مجازات برای فرد قابل تصور بوده است؟ معمولا مجازات ها مستند بر ذوق و سلیقه قانون گذار معین می شوند، مجازات های حبسی که در قانون تعریف شده است مبتنی بر هیچ مطالعه آماری نیست و تاثیر آن بر فرد مجرم آنالیز نشده است، یعنی یک مطالعه علمی، تطبیقی، آماری و دقیق برای معین مجازات حبس در طول تاریخ قانون گذاری کشور نداشته ایم؛ گاهی شاهد هستیم یک جرم سنگین مجازات حبس کمتری نسبت به مجازات حبس یک جرم سبک دارد.

پس تعیین است این قانون گذاری حکیمانه و مبتنی بر مطالعات منطقی نبوده است، حال چه دلیلی دارد این راستا اشتباه را ادامه دهیم؟ با توجه به این که بیشتر قاطع جرائم ما مجازات های تعزیری دارند به این فکر افتادم در مورد مجازات های حبس تعزیری که به تشخیص و اختیار قاضی هم معین می گردد با ارائه طرحی گامی جدی برداریم و نسبت به اصلاح این فرایند و این شرایط غیرمعقول اقدامی انجام دهیم.

رویکرد طرح پیشنهادی شما در جهت کاهش مجازات حبس چیست؟ آیا در این طرح به مجازات های جایگزین هم توجه شده است؟

ما سعی کردیم در طرح تقلیل حبس تعزیری مجازات حبس تعزیری را به نصف تقلیل بدهیم، برای مثال مجازات حبس تعزیری 2 تا 10 سال به 1 تا 5 سال تقلیل پیدا کند، اما اگر قاضی تشخیص دهد نصف مجازات معین شده برای تادیب مجرم کفایت نمی نماید می تواند ما به ازای آن را مجازات های جایگزین حبس در نظر بگیرد.

سعی کردیم در طرح تقلیل مجازات حبس تعزیری میزان این مجازات را به نصف کاهش دهیم

مجازات جایگزین حبس هم می تواند ارائه خدمات اجتماعی باشد، برای مثال بگویند مجرم هفته ای دو روز در فلان بیمارستان یا آسایشگاه معلولین برای نظافت و ارائه خدمات آن مجموعه اقدام نموده و نتیجه را به دادگاه اعلام کند، یا اینکه جزای نقدی ثابت و یا متغیر در نظر گرفته گردد، یعنی قاضی مبلغی را برای پرداخت در مدت زمان خاصی معین کند و یا اینکه زمانی را نسبت به جرم ارتکابی معین نموده و به مجرم بگوید شما در این مدت موظف هستید مشغول به کار شوید و روزانه این مقدار مبلغ را به حساب خزانه واریز کنید، البته این موارد را در این طرح طبقه بندی نموده بودیم.

با توجه به شرایط زندان ها در کشور شرح دهید نگاه طرح شما به استانداردسازی زندان ها چگونه است؟

در این طرح در مورد سلول های انفرادی و شرایط و استانداردهای لازم زندان ها تبصره ای را قرار داده بودیم، تکلیف کردیم که زندان ها باید شرایط استاندارد پیدا نمایند تا علاوه بر رعایت شرایط شرعی و عرفی و لحاظ کرامت انسانی و هزینه های داخلی، نزد مجامع حقوق بشری و بین المللی نیز برای ما هزینه ایجاد نکند، در این طرح در نظر داشتیم زندان انفرادی که مجازاتی ظالمانه بوده و مبتنی بر هیچ مبنایی از مبانی فقهی و منطقی نیست، حذف گردد.

در طرح تقلیل مجازات حبس تعزیری تکلیف کردیم زندان ها شرایط استاندارد پیدا نمایند؛ در این طرح زندان انفرادی را حذف کردیم

آیا استثنائاتی درباره جرائم در این طرح وجود دارد؟برای مثال مجازات جرائم مرتبط با مواد مخدر پیشتر در طرح دیگری کاهش پیدا نموده است، آیا قرار است در این طرح برای بار دیگر شاهد مجازات اینگونه جرائم باشیم؟

جرم مرتبط با مواد مخدر و جرم جاسوسی از استثنائات طرح تقلیل مجازات حبس تعزیری است

استثنائاتی را هم در این طرح در نظر گرفته بودم، مهمترین آن جرم جاسوسی و مواد مخدر بود، سابقا تبدیل مجازات اعدام و حبس ابد موضوع مواد مخدر به مجازات تعزیری درجه یک و درجه دو در طرح دیگری انجام داده بودیم که بحمدالله آن موضوع تصویب شده بود و اکنون هم در حال انجام است و لذا قصد نداشتیم در این طرح بار دیگر همین مجازات ها را تقلیل دهیم یعنی مجازات اعدام فردی که به تحمل حبس 30 سال تقلیل پیدا نموده است بار دیگر به 15 سال کاهش پیدا نکند.

بدیهی است این امکان وجود داشت که در آنالیز های کمیسیون قضایی و آنالیز های صحن جرائم دیگری را نیز در استثنائات قرار دهیم. در مجموع اکنون نزدیک به دوهزار عنوان کیفری داریم و اگر قرار بود از این جرائم حتی 20 مورد هم جزو استثنائات قرار گیرد شاید قابل قبول بود و ما هم مخالفتی با آن نداشتیم.

حداقل سود اجرای این طرح این است که زندان ها را خالی و بار هزینه اداره زندان را کاهش دهد. چون این شرایط فعلی به بیت المال ضرر وارد می نماید و نتیجه اصلاحی هم برای محبوسین و مرتکبین جرایمی که به حبس محکوم می شوند، ندارد، طرحی که ما ارائه نموده بودیم حتما می توانست آثار و برکاتی به دنبال داشته باشد، اضافه بر این ایرادات و اشکالات این طرح در مرحله اجرا قابل شناسایی و اصلاح بود؛ در واقع این امکان وجود داشت در یک دوره مثلا یک ساله ایرادات را در اجرا شناسایی و نسبت به اصلاح آن اقدام گردد.

فرایند آنالیز و تصویب این طرح در کمیسیون تخصصی و صحن مجلس چگونه بود؟

علی رغم مخالفت هایی که از گوشه و کنار و به خصوص از سوی قوه قضاییه شاهد بودیم؛ این طرح جزو طرح هایی بود که دوفوریت آن با نزدیک به 81 درصد آرای نمایندگان مصوب شد؛ پس از آن طرح را به کمیسیون بازگرداندند و کمیسیون نیز تحت تاثیر نظرات قوه قضاییه آن را رد کرد، درحالی که مکلف بودند پس از رای آوردن دوفوریت طرح به جزئیات وارد شده و موارد اصلاحی مورد نظر خود را پیشنهاد نمایند. اگرچه فردای آن روز طرح به صحن بازگشت و بازهم همین رد کمیسیون حقوقی و قضایی با رای بالای مجلس رد شد.

پس تعیین شد که اراده نمایندگان مجلس و قانون گذار بر این است که طرح را تصویب نمایند، طبق آیین نامه، مجلس پس از رد نظر کمیسیون مکلف بود خود به طرح وارد شده و جزئیات را مورد آنالیز قرار دهد و سپس آن را به رای بگذارد اما این کار انجام نشد و طرح را برای آنالیز جزئیات مجددا به کمیسیون ارجاع دادند.

قوه قضاییه طرح پیشنهادی تقلیل مجازات حبس را 100 درصد تغییر داد

در این مقطع نمایندگان دستگاه قضا در جلسه کمیسیون حضور پیدا نموده و عملا طرح را به صورت 100 درصد ملغی کردند؛ ابتدا پیشنهادات جایگزینی را ارائه کردند که تا 80 درصد با طرح ما همخوانی داشت و ما نیز با این پیشنهاد موافقت کردیم، اما در جلسه بعدی همین متن پیشنهادی قوه قصاییه هم تغییر پیدا کرد و عملا به اصلاح موادی از کلیات قانون مجازات اسلامی تبدیل شد.

عملا این طرح به لایحه تبدیل شد و اراده آقایان بر این شد که اصلاحاتی در شرایط فعلی مجازات حبس و جمعیت کیفری زندان ها صورت نپذیرد و دائما هم در این باره مصاحبه می کردند حتی بعضی از خبرگزاری ها، مشغول هجمه واردن کردن و تخریب این طرح شدند؛ ما نیز که شاهد اراده قوه قضاییه بر عدم تصویب این طرح بودیم دیگر دخالتی نکردیم و به این نتیجه رسیدیم شاید به همین اندازه که سعی کردیم چنین موضوعی در مجلس مطرح شده و به دغدغه نمایندگان و مردم تبدیل گردد از ما برطرف تکلیف شده باشد، زیرا وقتی مجری قانون نسبت به قانونی اِن قُلت و اما و اگر داشته باشد حتما در مقام عمل به قانون نتیجه خوبی در پی نخواهد داشت، چه بسا ضرر چنین قانونی برای جامعه بیش از نفع آن باشد.

در واقع طرح ما با حفظ همان عنوان 100 درصد تغییر پیدا کرد، البته در این تغییر اساسی من فقط اضافه شدن تبصره ای به ماده 18 قانون مجازات اسلامی را قبول داشتم و در مرحله بعد که قصد حذف آن تبصره را داشتند بر حفظ آن تاکید کردم، دلیل من برای حفظ این تبصره این بود که هدف آن تبصره با طرح من نزدیک بود.

این تبصره بیان می نماید که قاضی مکلف است مبنای خود را برای معین مجازات بر حداقل مجازات مقرر در قانون قرار دهد، یعنی اگر در قانون مجازات جرمی 6 ماه تا 2 سال است مبنا را 6 ماه قرار دهد و اگر بخواهد مجازاتی بیشتر از حداقل را مقرر کند باید دلایل آن را ذکر کند، البته ضمانت اجرای این امر نیز معین شد تا اگر دادگاهی این را رعایت نکرد موجب نقض حکم در دادگاه تجدید نظر باشد؛ متاسفانه وقتی مصوبه کمیسیون به صحن آمد در کمال ناباوری شاهد بودیم این ضمانت اجرا هم حذف و متن قانون به یک توصیه تبدیل شده است که در صحن با اصرار ما ضمانت اجرای دیگری برای این تبصره معین شد و آن این است که عدم رعایت مفاد این تبصره برای قاضی متخلف موجب مجازات انتظامی تا درجه 4 باشد.

با حفظ عنوان طرح پیشنهادی ما موادی از قانون مجازات را اصلاح کردند

در هر حال آنچه که در نهایت رخ داد و آنچه در مجلس به تصویب رسید اصلا مورد نظر ما نبود، اگرچه ایراداتی به قانون مجازات اسلامی وارد بود و هست این قانون هم احتیاج به اصلاح داشت و اکنون نیز دارد اما اصلاح این مواد تحت عنوان طرح ما که هدف دیگری را دنبال می کرد و در صورت تصویب تغییرات اساسی در مجازات حبس تعزیری ایجاد می کرد ایده و اراده ما طراحان نبود. در هر حال آنچه با اصرار قوه قضاییه تصویب شد شاید اصلاحات خوبی باشد ولی طرح من و ایده من این نبود، من هم در صحن و هم کمیسیون بیان کردم که قصد داشتم کار بزرگی در این باره انجام گردد که متاسفانه نشد و باز هم مجلس البته به اصرار قوه قضاییه به همان اصلاحات جزئی و وصله پینه ای اکتفا کرد.

آیا فکر می کنید اصلاحاتی که صورت پذیرفت می تواند آن هدف تقلیل حبس تعزیری و کاهش جمعیت کیفری را محقق سازد؟

اصلاح تبصره فلان ماده فلان قانون فلان که وظیفه قانون گذار نیست؛ قانون گذاری وصله پینه ای مسائل این کشور را حل نمی نماید، واقعیت این است که ما به کارهای اساسی و کلان احتیاج داریم که از جمله آن ها ورود جدی به بحث زرادخانه کیفری برای خروج از این شرایط است؛ قطعا یکی از کارهای مهم و ضروری قانون گذار این است که درباره زندان ها، زندانیان، جمعیت کیفری و مجازات زندان در قوانین بازنگری جدی داشته باشد و کشور را از این بلیه نجات دهد.

قانون گذاری وصله پینه ای مسائل کشور را حل نمی نماید؛ چرا قوه قضاییه برای برطرف شرایط زندان ها به مجلس لایحه ارائه نمی دهد؟

تا کی قرار است این فرایند ادامه پیدا کند؟ با این روزمرگی ها هیچ زمان هیچ اراده ای به دنبال اصلاح نخواهد بود؛ این کار هم وظیفه مجلس است، اگر این موضوع دغدغه قوه قضاییه است این قوه وظیفه دارد در این باره لایحه ارائه کند اگر رییس قوه قضاییه دائما نسبت به شرایط زندان ها انتقاد دارد پس چرا لایحه ای به مجلس ارائه نمی دهند؟ در هر حال من فکر می کنم با این طرح به نوعی یک دغدغه برای بازنگری در مجازات ها ایجاد نموده ایم امیدواریم این هدف حاصل شده باشد.

آیا ایرادات شورای نگهبان ایرادات جدی است؟با وجود نزدیک شدن به سرانجام عمر مجلس دهم می توانیم شاهد برطرف این ایرادات در همین مجلس باشیم؟

ایرادات شورای نگهبان ایراداتی جزئی و درباره مسائلی همچون تکرار جرم و مرور زمان است؛ بله قطعا همین مجلس می تواند به آن رسیدگی نموده و ایرادات را برطرف کند.